Από τον μύθο στον καναπέ!

Του Θανάση Παπαμιχαήλ,
Επικοινωνιολόγου, Διευθυντή της Think Politics

Η σχέση πολιτικής και πολιτικού με τον πολίτη, με την κοινωνία, στη σημερινή εποχή έχει αλλάξει πάρα πολύ.

Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αλλά και στις αρχές της μεταπολίτευσης, τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, τη θέση, την ισχύ και την εικόνα που είχαν οι πολίτες για τους πολιτικούς, την καθόριζε ο ΜΥΘΟΣ. Ο μύθος που οι ίδιοι δημιουργούσαν γύρω από το ρόλο τους, τη δράση τους, την παρουσία τους. Τα μέσα διαμεσολάβησης ήταν περιορισμένα και κυρίως ελεγχόμενα. Κύριο και πιο ισχυρό μέσο διαμεσολάβησης οι εφημερίδες. Με σαφή πολιτικά χαρακτηριστικά, με συγκεκριμένα αναγνωστικό κοινό, μέρος του συστήματος που στηρίζονταν στις διαχωριστικές γραμμές. Συμπληρωματικά λειτουργούσε ο κομματάρχης, ο άνθρωπος του πολιτικού, που διεκπεραίωνε τη λειτουργία του πελατειακού μηχανισμού.

Οι πολίτες είχαν σχέση εξάρτησης από τον πολιτικό, για τα μικρά, καθημερινά θέματα. Για τη βελτίωση των συνθηκών της ποιότητας της ζωής του, ο πολίτης έπρεπε να αποταθεί στον πολιτικό. Από το ρεύμα, το τηλέφωνο, τη δουλειά, την παροχή υπηρεσιών υγείας, όλο αυτό ήταν το πλέγμα της πελατειακής σχέσης πολίτη και πολιτικού, το οποίο απαιτούσε και είχε επιβάλλει ένα άλλο αξιακό μοντέλο στην πολιτική ζωή. Πεδίο δράσης, σημείο αναφοράς και μέσο κρίσης για τον πολιτικό, εκτός από τοςυ ηγέτες ήταν η εκλογική τους βάση. Οι άνθρωποι που τους γνώριζαν, τους ψήφιζαν, τους συναναστρέφονταν. Οι πολίτες που τους γνώριζαν, τους έκριναν. Αυτοί είχαν τη δύναμη, σε αυτούς απευθύνονταν οι πολιτικοί. Το ακροατήριο περιορισμένο και συγκεκριμένο. Το ίδιο και τα μέσα. Τα αιτήματα καθαρά, το ίδιο και οι απαιτήσεις. Το πλαίσιο αυτό καθόρισε την εικόνα των ιδανικών πολιτικών.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία η πολιτική, μπορεί να είχε το βάρος της διαχείρισης προβληματικών καταστάσεων και να προκαλούσε αντιδράσεις, αλλά διατηρούσε την αξία της, το κύρος της, τη θεσμική της παρέμβαση. Δεν ήταν απαξιωμένη. Αντιθέτως, η εμπλοκή και η αντιπαράθεση που προκαλούσε ήταν ένδειξη και απόδειξη του ρόλου και της ισχύος του πολιτικού συστήματος στην κοινωνία και στην πορεία της χώρας.
Κρίσιμη καμπή για το πολιτικό σύστημα, τη θέση της πολιτικής και το ρόλο των προσώπων, ήταν η δεκαετία του ’80 και οι αρχές της δεκαετίας του ’90. Τότε συνέβησαν σημαντικές αλλαγές που επηρέασαν κατά τρόπο ουσιαστικό τον τρόπο με τον οποίο ασκείται η πολιτική.

Πρώτη και θεμελιώδης αλλαγή η ενίσχυση του ρόλου των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης, με αποκορύφωμα την απελευθέρωση και την ίδρυση ιδιωτικών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών. Αυτή η αλλαγή δημιούργησε νέα δεδομένα, τα οποία, ουσιαστικώς, ανέτρεψαν το πολιτικό σύστημα. Περιόρισαν το ρόλο και τη δύναμη του Τύπου. Οι πολιτικές εξελίξεις δεν επηρεάζονταν από τις εφημερίδες την επόμενη των γεγονότων, όταν κυκλοφορούσαν οι μεγάλες εφημερίδες, αλλά το βράδυ της ίδιας ημέρας, από το κλίμα που διαμόρφωναν τα δελτία ειδήσεων των ιδιωτικών σταθμών. Αντιστοίχως ο ρόλος των ιδιοκτητών των μέσων ενισχύθηκε και ξαφνικά όλοι αντιλήφθηκαν τη σημασία και την έκταση της διαπλοκής. Δηλαδή της εμπλοκής των ισχυρών ιδιωτικών κεφαλαίων και επιχειρηματικών ομίλων στα πολιτικά δρώμενα, στις κομματικές ισορροπίες, στις αποφάσεις των πολιτικών.

Η ενίσχυση της παρέμβασης των ΜΜΕ, αποδυνάμωσε όλους τους άλλους φορείς που λειτουργούσαν ως διαμεσολαβητές στην πολιτική. Οι παραδοσιακοί κομματάρχες εξαφανίστηκαν. Τα κόμματα ως μηχανισμοί παραγωγής πολιτικής δράσης, απαξιώθηκαν και οι κομματικές οργανώσεις παρήκμασαν. Η σχέση πολίτη και πολιτικού μετεβλήθη. Η εξέλιξη της ζωής απομείωσε την αξία των πελατειακών σχέσεων. Οι πολίτες πιο αυτάρκεις, πιο αυτόνομοι, πιο ανεξάρτητοι, δεν χρειάζονται πλέον τον πολιτικό για να αντιμετωπίσουν τα θέματα της βελτίωσης της καθημερινής διαβίωσης. Η πολιτική έχασε την ισχύ της εμπλοκής στην προσωπική ζωή. Ουδετεροποιήθηκε ως μια κοινωνική διαδικασία την οποία κανείς να αντιμετωπίζει από απόσταση, από την τηλεόραση. Από τον ΜΥΘΟ φτάσαμε στον ΚΑΝΑΠΕ.

Αυτή η μετάβαση, η οποία σηματοδοτήθηκε από μεγάλες αλλαγές όπως είναι η κυριαρχία της εικόνας, η εύκολη και ουσιαστική υπερπληροφόρηση, η άμεση κρίση για γεγονότα και εξελίξεις, η απεξάρτηση από τις πελατειακές σχέσεις των πολιτών, όλα αυτά και πολλά άλλα που δεν ήταν άμεσα και ευθύγραμμα, είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια νέα εικόνα για τον ιδανικό πολιτικό.

Ο πολιτικός του 21ου αιώνα οφείλει να εξασφαλίζει την σύνθεση. Να έχει ικανότητες manager, αλλά να είναι κοντά και στους πολίτες. Να ασχολείται με τα μεγάλα και σοβαρά θέματα της εποχής του και όχι με μικρορουσφέτια. Να υλοποιεί τις εξαγγελίες του και να υπάρχει συνέπεια μεταξύ λόγων και έργων. Να έχει διοικητικές ικανότητες και να ξέρει να επιλέγει συνεργάτες. Να είναι αυτόφωτος, αλλά και να έχει σχέσεις και με τους ισχυρούς. Να είναι δυναμικός και αποφασιστικός, αλλά ταυτόχρονα και ειλικρινής και ανιδιοτελής. Να είναι έντιμος, αλλά να είναι και αποτελεσματικός. Να είναι σοβαρός, αλλά όχι απόμακρος. Να είναι μορφωμένος, αλλά να έχει και εμπειρία από τη ζωή και τον επαγγελματικό χώρο. Να είναι νέος, αλλά και διορατικός.
Το σύνολο των στοιχείων αυτών που αποτελούν τα προσωπικά χαρακτηριστικά, τις ικανότητες και την πορεία ενός πολιτικού, διαμορφώνουν την εικόνα του ιδανικού πολιτικού. Του σύγχρονου πολιτικού του νέου αιώνα. Μπορεί να φαίνονται αντικρουόμενα και αλληλοαναιρούμενα κάποια από αυτά. Υπάρχει μια λεπτή κλωστή όμως που συνδέει τις ιδιότητες αυτές. Είναι η αξιοπιστία.

Αυτό είναι το σημείο αφετηρίας για τον ιδανικό πολιτικό της εποχής της εικόνας και της υπερπληροφόρησης. Αξιοπιστία σημαίνει συνέπεια και κυρίως να είναι κανείς ο εαυτός του. Η καλύτερη επικοινωνία είναι να προβάλλει αυτό που μπορεί να είναι και αυτό που μπορεί να φαίνεται. Αυτό το ιδιαίτερο στοιχείο, το οποίο μπορεί να οργανωθεί, να αποκτήσει δομή και διαδικασίες προβολής, μέσα από επαγγελματικές επικοινωνιακές προσεγγίσεις είναι το κυρίαρχο. Ο στόχος δεν είναι η κατασκευή μιας πλασματικής εικόνας, αλλά η προβολή του «είναι» του πολιτικού. Η αυθεντική εικόνα είναι η μόνη που ενισχύει την αξιοπιστία στη σημερινή εποχή, που είναι εποχή της απομυθοποίησης και της απαξίωσης. Αυτή οδηγεί πιο κοντά στο ιδανικό πολιτικό του 20ου αιώνα.