Επιτυχημένες στρατηγικές για debates

Άρθρο του Θανάση Παπαμιχαήλ - Επικοινωνιολόγου

Αυτό που σήμερα λέμε debate γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Άνθισε εκεί όταν η υπόλοιπη Ευρώπη βρισκόταν ακόμη σε νεαρή ηλικία. Η Αρχαία Ελλάδα πάντα ενέπνεε την ευγενή πολιτική ρητορική αλλά και την πεποίθηση ότι ένα debate μπορεί να διευκολύνει τους πολίτες να φτάσουν στην αλήθεια σε μια δημόσια αντιπαράθεση. Από την εποχή των Αρχαίων Ελλήνων το debate χρησιμοποιήθηκε για να βοηθήσει τους πολίτες να συγκρίνουν και να αντιπαραβάλλουν τους πολιτικούς αντιπάλους και τις ιδέες τους. Αυτό καθαυτό το debate δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε προσεκτικά εναλλακτικές προτάσεις μέσα από τη σύγκρουση των ιδεών. Και πίσω από τις ιδέες στέκουν οι υποστηρικτές τους, που αποκαλύπτουν την ιδιοσυγκρασία και τον χαρακτήρα τους μέσα από αυτή την προφορική μάχη. Το debate αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα δώρα της Αρχαίας Ελλάδας στον κόσμο – θεμελιώδες για την ίδια τη δημοκρατία. Μερικές από τις καλύτερες στιγμές της ρητορικής και της ιστορίας προέρχονται από debates μεταξύ του μεγάλου Δημοσθένη και των αντιπάλων του, μεταξύ υπερασπιστών του Κικέρωνα και του Καίσαρα στη Ρωμαϊκή Γερουσία, μεταξύ του Lincoln και του Douglas στην Αμερική του 19ου αιώνα, μεταξύ του Kennedy και του Nixon με τον ερχομό της εποχής της τηλεόρασης.

Σήμερα, debates μεταδίδονται τηλεοπτικά παγκοσμίως από πολλά κοινοβούλια. Το «Question Time» στο Βρετανικό House of Commons είναι ιδιαίτερα δημοφιλές ανά τον κόσμο, προβάλλοντας ερωτήσεις που τίθενται στον Πρωθυπουργό και τις ομιλίες του Αρχηγού της Αντιπολίτευσης ή άλλων μελών του Κοινοβουλίου. Πλέον στην εποχή μας, τα debates έχουν καθιερωθεί σε κάθε προεκλογική μάχη.

Δεδομένης της σημασίας τους, η απόκτηση δεξιοτεχνίας στα debates αποτελεί απαραίτητο κομμάτι της πολιτικής εξάσκησης. Αυτοί που διαπρέπουν σε αυτά, όπως ο πρώην Βρετανός Πρωθυπουργός Tony Blair, το μέλος του Ισραηλινού Κοινοβουλίου Natan Sharansky, ο Γάλλος Πρόεδρος Nicholas Sarkozy, o βουλευτής της Ρωσικής Δούμας Alexander Lebedev, ο Γερουσιαστής της Νέας Υόρκης Chuck Schumer, είναι συναρπαστικοί να τους παρακολουθείς, ασυναγώνιστοι στην ικανότητά τους να κερδίζουν τους αντιπάλους τους και παρουσιάζουν επιχειρήματα που ενισχύουν τις απόψεις τους. Είναι πειστικοί, διδακτικοί, ψυχαγωγικοί, χαλαροί και ευχάριστοι.

Περιέργως, λίγοι πολιτικοί είναι στην πραγματικότητα καλοί στα debates. Για τους περισσότερους τα debates είναι αφύσικα, δύσκολα να τα κατανοήσουν, πηγή άγχους και φόβου. Στερούνται, πολλοί πολιτικοί, την ρητορική δεινότητα που απαιτείται για να κερδίσουν την υποστήριξη ενός ακροατηρίου. Οι περισσότεροι δεν είναι καλοί στη διατύπωση των επιχειρημάτων τους ούτε ικανοί να συμπυκνώσουν δύσκολα ζητήματα σε μια κατανοητή πρόταση. Πολλοί θεωρούν ότι τα debates δεν αποτελούν τίποτε περισσότερο από εκδηλώσεις για προετοιμασμένες μίνι ομιλίες, αγνοώντας τελείως τους φραστικούς διαξιφισμούς μιας ευθείας σύγκρουσης ιδεών. Δυστυχώς, πολλοί δεν έχουν ιδέα πώς να προετοιμαστούν για ένα debate. Κάποιοι άλλοι προετοιμάζονται υπερβολικά και χάνονται στις λεπτομέρειες. Και κάποιοι υπεροπτικά και εσφαλμένα πιστεύουν ότι το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να εμφανιστούν, ότι προετοιμασία δεν χρειάζεται αφού η προσωπικότητά τους και η παρουσία τους θα τους οδηγήσουν στη νίκη. Εξαιτίας αυτών των προβλημάτων, και άλλων, πολλοί πολιτικοί διαπιστώνουν ότι είναι ακατάλληλοι για debates και προσέχουν να μην εμπλακούν σε αυτά.

Αλλά αυτές οι έγνοιες μπορούν να ξεπεραστούν με μια σωστή στρατηγική προετοιμασίας και δεξιοτεχνική συμμετοχή. Τα παρακάτω μπορούν να βοηθήσουν:

1. Να ξέρετε το «στήσιμο» του debate

Ξεκινήστε μαθαίνοντας όσα περισσότερα μπορείτε για την εκδήλωση. Να είστε περιεκτικός. Οι λεπτομέρειες έχουν ζωτική σημασία. Ποιο είναι το «στήσιμο»; Τι ξέρετε για την αίθουσα και το βήμα; Τι είδους μικρόφωνο θα χρησιμοποιηθεί; Τι ξέρετε για τον φωτισμό και την ακουστική; Ποιοι είναι οι άλλοι συμμετέχοντες; Τι ξέρετε γι’ αυτούς; Ποιες είναι οι θέσεις τους πάνω στα τρέχοντα ζητήματα; Ποιος θα συντονίζει;  Τι ξέρετε για τον συντονιστή; Έχει ο συντονιστής κάποιον ευνοούμενο; Δείχνει ο συντονιστής προτίμηση σε ένα κόμμα έναντι ενός άλλου; Τι μέσα μαζικής ενημέρωσης θα είναι παρόντα; Πού θα είναι οι τηλεοπτικές κάμερες; Ποιοι θα είναι στο ακροατήριο; Πού θα κάθονται οι υποστηρικτές σας; Μπορεί το ακροατήριο να συμμετέχει; Θα μπορεί να θέσει και ερωτήματα; Αυτές οι ερωτήσεις δεν είναι ούτε ασήμαντες ούτε άσκοπες. Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις θα καθορίσουν την επιτυχία σας. Γι’ αυτό και στις προεδρικές προεκλογικές καμπάνιες στις Ηνωμένες Πολιτείες οι διαπραγματεύσεις γύρω από τα debates κρατάνε πολύ και συχνά περιλαμβάνουν πρώην διπλωμάτες. Κάθε πλευρά επιδίδεται σε ένα κυνήγι γνώσεων, αλλά προσπαθεί να κερδίσει και πλεονεκτήματα στo πώς θα γίνει το «στήσιμο» του debate ή στην επιλογή του τόπου διεξαγωγής του.

2. Προετοιμαστείτε κατάλληλα

Θέλετε να είστε προετοιμασμένοι.  Και η καλή προετοιμασία περιλαμβάνει πολλά. Υπάρχει όμως ένας σωστός και ένας λάθος τρόπος να προετοιμαστείτε. Ο λάθος τρόπος είναι να κολλήσετε υπερβολικά στις μικρές λεπτομέρειες και να χάσετε το σύνολο.

Μια καλή απάντηση σε ένα debate ξεκινά με μια γενική δήλωση της πολιτικής σας πρότασης, όπως: «Έχω δεσμευτεί να μειώσω την ανεργία τα επόμενα 2 χρόνια». Ξεκινάτε έτσι διότι θέλετε το κοινό να σκεφτεί για ένα ζήτημα με έναν προκαθορισμένο τρόπο. Αυτή η πρώτη δήλωση της θέσης σας στενεύει τη σκέψη του κοινού αμέσως, επιτρέποντάς σας να κατευθύνετε τη σκέψη του προς το επιθυμητό συμπέρασμα.

Μετά την αρχική γενική δήλωση συνεχίζετε με μια μικρή παράθεση στοιχείων που ενισχύουν την άποψή σας.

Στη συνέχεια παρουσιάζετε την πρότασή σας και δείχνετε γιατί θα φέρει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Δώστε ένα παράδειγμα ενός πραγματικού ανθρώπου που θα ωφεληθεί από το σχέδιό σας. 

Ακολούθως συγκρίνετε το σχέδιό σας με αυτά των αντιπάλων σας, δείχνοντας πώς ο ίδιος άνθρωπος του παραδείγματος δεν θα ωφελούνταν, και ότι υπάρχουν άλλοι άνθρωποι όπως αυτός που θα θιγούν από τα σχέδια των αντιπάλων σας.

Εφόσον οι περισσότερες απαντήσεις σε debates περιορίζονται χρονικά, θα έπρεπε να δείτε την απάντησή σας ως μια δίλεπτη ή τρίλεπτη ομιλία που πρέπει να συμπυκνώσει κάποια δύσκολα προβλήματα και προτάσεις σε κατανοητές, συνοπτικές και αξιομνημόνευτες δηλώσεις. Αυτό είναι μέρος του τεχνάσματος για τα debates: να βρείτε τρόπο να μετατρέψετε περίπλοκες συζητήσεις σε σαφή και πειστικά σχόλια. 

Ξεκινήστε αντιγράφοντας κάθε πιθανή ερώτηση, από τις πολιτικές που θα ακολουθηθούν μέχρι προσωπικές προτιμήσεις. Κάποιοι συμμετέχοντες σε debates βάζουν κάθε ερώτηση σε μια ξεχωριστή σελίδα και στη συνέχεια τις καταχωρούν σε ευρετήριο και τις αρχειοθετούν για να τις βρίσκουν εύκολα. Στη συνέχεια, καθώς προετοιμάζετε κάθε απάντηση, ξεκινήστε με μια ξεκάθαρη, μεστή δήλωση της άποψής σας. 

Μετά την ερώτηση, αντιγράψτε την απάντηση ακολουθώντας τα παραπάνω βήματα. Να επιμελείστε, να ξαναδουλεύετε, να συμπυκνώνετε και να απομνημονεύετε τις απαντήσεις σας. Και το κυριότερο, απομνημονεύστε την αρχική δήλωση της θέσης σας. Είναι η πιο σημαντική πρόταση της απάντησής σας.

3. Να ακολουθείτε στρατηγική

Να μη σας γίνει έμμονη ιδέα ο αντίπαλός σας ή το τι λέει. Να μείνετε στην άποψή σας. Να αναπτύσσετε τα επιχειρήματά σας. Να εξακολουθείτε να μιλάτε από τη δική σας σκοπιά. Μην παρασυρθείτε στο «γήπεδο» του αντιπάλου σας. Αυτό είναι παλιό κόλπο… να παρασύρεται κάποιος να μιλήσει για ένα ζήτημα από άλλη σκοπιά, προτιμότερη για τον αντίπαλό του απ’ ό, τι για τον ίδιο. Ο Ισαίος, ο δάσκαλος του Δημοσθένη, κάποτε ξεκίνησε ένα debate λέγοντας: «Θα ξεκινήσω από το σημείο που ξεκίνησαν οι αντίπαλοί μου, και από εκεί θα σας κατατοπίσω για τα γεγονότα». Αποφύγετε τέτοιου είδους στρατηγικές. Υπάρχει μια παροιμία στα debates: «Αν μετακινηθείτε στο ‘γήπεδο’ του αντιπάλου σας, θα χάσετε το debate. Αν μείνετε στην άποψή σας, θα κερδίσετε».

Σκεφτείτε το από στρατηγικής άποψης. Θα έπρεπε να επιλέξετε το δυνατότερο ρητορικό «γήπεδο» για τη θέση σας. «Δυνατότερο» σημαίνει αυτό που βάζει τον αντίπαλό σας σε δύσκολο έδαφος αν υποστηρίζει τα ακριβώς αντίθετα. Για παράδειγμα, λέτε: «Υπάρχει επιζήμια ατμοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα». Το ακριβώς αντίθετο θα ήταν να το αρνηθεί, το οποίο θα φαινόταν απίστευτο σε κάθε ακροατήριο, ή να υποστηρίξει ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι καλή, πράγμα εξίσου απίστευτο. Έτσι, ένας αντίπαλος πιθανότατα θα μεταθέσει τη συζήτηση, για να υποστηρίξει ότι δεν ξέρετε για τι μιλάτε ή ότι είστε ο χειρότερος ρυπαντής όλων ή ότι η ρύπανση στην πραγματικότητα έρχεται από τη Βουλγαρία ή την Τουρκία. Μην μετακινηθείτε από τη θέση σας. Να την επαναλαμβάνετε ξανά και ξανά και να δείξετε πως ο αντίπαλός σας δεν ανταποκρίνεται, ότι εσείς είστε ο σοβαρός μεταξύ των δυο που θα μειώσετε τη ρύπανση και θα βοηθήσετε τους Αθηναίους να αναπνεύσουν καλύτερο αέρα.

Ακόμη, να θυμάστε κάτι που είχε πει ο Αριστοτέλης: μην συζητάτε σε κοινό έδαφος. Με άλλα λόγια, μην συζητάτε για οτιδήποτε ειπωθεί. Εσείς και ο αντίπαλός σας πιθανότατα μοιράζεστε αρκετό κοινό έδαφος. Έτσι, να συζητάτε για όσα διαφωνείτε και να συμφωνείτε για όσα μοιράζεστε. Αυτό βοηθά να επικεντρωθείτε στα σημεία διαφωνίας και το ακροατήριο να δει τη θέση σας πιο καθαρά και με λιγότερη σύγχυση. Για παράδειγμα: «Ναι, συμφωνούμε και οι δυο ότι η κατάσταση στην Κύπρο είναι σοβαρή. Εκεί που διαφωνούμε είναι για το αν πρέπει να κινηθούμε διπλωματικά μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή των Ηνωμένων Εθνών».

4. Να ξέρετε τον σκοπό της κάθε λέξης

Εξαιτίας του «στησίματος» ενός debate, δεν μπορείτε να εκφωνήσετε μια μεγάλη ομιλία ή να ελέγξετε το περιβάλλον. Έτσι, κάθε λέξη μετράει. Πρέπει να ξέρετε το λόγο που χρησιμοποιείτε κάθε λέξη. Με ποιό τόνο, ρυθμό και έκφραση να χρησιμοποιηθεί κάθε φράση για να περάσει το μήνυμα που θέλετε. Ακόμη και η σιωπή μεταξύ των λέξεων... μιλάει. Κάθε λέξη έχει μια δουλειά να κάνει.

Στον Αρχαίο κόσμο, υπήρχε ένας εκπληκτικός ρήτορας ονόματι Διονύσιος. Έγραψε: «όταν διαβάζω έναν λόγο του Ισοκράτη, ηρεμώ και σοβαρεύω, σαν να άκουγα σοβαρή μουσική. Αλλά όταν παίρνω έναν λόγο του Δημοσθένη γίνομαι αλλόφρονας, παρασύρομαι από δω ή από κει, από το ένα πάθος μετά το άλλο: καχυποψία, θλίψη, φόβο, περιφρόνηση, μίσος, οίκτο, καλοσύνη, θυμό, φθόνο – περνάω διαδοχικά από όλα τα πάθη που μπορούν να καταλάβουν το ανθρώπινο μυαλό… και κάποιες φορές αναρωτήθηκα ποιες να ήταν οι εντυπώσεις όσων τυχερών έτυχε να τον ακούσουν». Ένας επιδέξιος συζητητής ξέρει πώς να δημιουργήσει τις κατάλληλες εντυπώσεις την κατάλληλη στιγμή με την επιλογή και άρθρωση των λέξεων, χωρίς ποτέ να καταφεύγει στη γελοιοποίηση, χωρίς ποτέ να φαίνεται ότι υποκρίνεται ή παραποιεί. Ο επιδέξιος συζητητής αφήνει τις λέξεις να κάνουν τη δουλειά τους.

5. Να ελέγχετε τις εκφράσεις και τις κινήσεις σας

Η κάμερα θα είναι πάνω σας όταν μιλάτε… αλλά και όταν δε μιλάτε! Δημιουργήστε οπτική επαφή με το ακροατήριο. Αν υπάρχει τηλεοπτική κάμερα, να κοιτάτε περιοδικά κατευθείαν σ’ αυτή για να δημιουργείτε την εντύπωση της απευθείας οπτικής επαφής με όσους παρακολουθούν από τα σπίτια ή τα γραφεία τους. Το ακροατήριο θα κοιτάζει τα μάτια και το στόμα σας, γι’ αυτό χρησιμοποιήστε όλη την γκάμα εκφράσεων του προσώπου σας (ανάλογα με την περίσταση): χαμόγελα, βλοσυρότητα, έκπληξη ή σάστισμα. Να στέκεστε ευθυτενείς, χαλαροί, με καλή στάση του σώματος για να εκπέμπετε αυτοπεποίθηση και φερεγγυότητα. Να χρησιμοποιείτε τα χέρια σας για μια περιστασιακή χειρονομία για να υπογραμμίσετε κάτι. Μην κάνετε υπερβολικά πολλές χειρονομίες, θα διασπάσετε την προσοχή του ακροατηρίου. Μην αρπάζεστε από το αναλόγιο. Το ακροατήριο θα σας κοιτά για να δει τις αντιδράσεις σας στους άλλους ομιλητές. Να θυμάστε να ελέγχετε τις αντιδράσεις σας: τις εκφράσεις και τις κινήσεις σας. Μην κάνετε οτιδήποτε που μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σας. Μην κάνετε καμία χειρονομία και κανέναν μορφασμό που «τορπιλίζουν» την αξιοπιστία σας ή σας κάνουν αντιπαθή.

Ο πρώην Αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Al Gore έχασε από τον George W. Bush το 2000 εξαιτίας των αλαζονικών, υπονομευτικών για τον ίδιο εκφράσεων και κινήσεών του στα προεδρικά τους debates. Ο Αντιπρόεδρος στριφογύριζε τα μάτια, αναστέναζε ηχηρά κατά τη διάρκεια των απαντήσεων του Bush, έδειχνε ανυπομονησία και ήταν υπερβολικά συγκαταβατικός με τα κουνήματα του κεφαλιού του και τους μορφασμούς του. Ήταν ολοφάνερο ότι ο Gore δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ο Bush ήταν βιώσιμος υποψήφιος ή ότι οι απαντήσεις του ήταν αληθοφανείς. Οι κάμερες τα κατέγραψαν όλα. Αυτό σημαίνει ότι ο αμερικανικός λαός τα είδε. Η συμπεριφορά του Gore συζητήθηκε εκτενώς στον τύπο. Και θίχτηκαν τόσοι Αμερικανοί από αυτήν που οπωσδήποτε αυτές οι εκφράσεις και κινήσεις του κόστισαν τη νίκη στις εκλογές. Έτσι, μην κάνετε τίποτε αγενές ή ανόητο. Μείνετε συγκεντρωμένοι. Μείνετε σε επαγρύπνηση. Να τηρείτε σοβαρή, ευλαβική στάση όταν μιλάνε οι άλλοι συζητητές. Από αυτό μπορεί να εξαρτάται η επιτυχία σας.

6. Προσέξτε το ντύσιμό σας

Πρέπει να δείχνετε ικανοί, επιτυχημένοι και νοικοκυρεμένοι. Αυτό μπορείτε να το πετύχετε με ένα σκούρο κοστούμι (γαλάζιο ή γκρι), πολύ λευκό πουκάμισο και κόκκινη γραβάτα αν είστε άνδρες και βαθυγάλαζο ή κόκκινο ταγέρ με λευκό μεταξωτό πουκάμισο και ένα ξεχωριστό κολιέ αν είστε γυναίκες. Το debate δεν είναι η περίσταση για να ντυθείτε με την τελευταία λέξη της μόδας ή για παράτολμες εντυπώσεις. Θέλετε να παρουσιάσετε μια προσωπικότητα ηγετική, όχι να γίνετε ίνδαλμα της μόδας. Οτιδήποτε κι αν φορέσετε θα έπρεπε να το δοκιμάσετε στην κάμερα πριν το debate γιατί μερικές φορές τα χρώματα αλλάζουν όταν μαγνητοσκοπούνται. Μερικές φορές τα μουντά χρώματα φαίνονται έντονα στην κάμερα και τα έντονα φαίνονται θαμπά. Να φοράτε ρούχα που φαίνονται ωραία στην κάμερα, όχι ρούχα που φαίνονται ωραία στο γυμνό μάτι.

7. Ποτέ μην χάνετε την ψυχραιμία σας

Τα debates είναι ένα τεστ ιδιοσυγκρασίας. Ασκείται πολλή πίεση στους συμμετέχοντες. Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι οι άνθρωποι έρχονται να δουν μια ομιλία για να αξιολογήσουν τον χαρακτήρα του ομιλητή. Αυτό που ίσχυε πριν περισσότερο από 2.000 χρόνια ισχύει και σήμερα. Αν είστε εύθικτος, ευερέθιστος, ανίκανος να παραμείνετε ήρεμος και λογικός, οι πολίτες θα συμπεράνουν ότι στερείστε της απαιτούμενης για υψηλά αξιώματα ιδιοσυγκρασίας. Ακόμη, αν πείτε ή κάνετε οτιδήποτε προσβλητικό, το ακροατήριο θα απωθηθεί, αποφασισμένο να ψηφίσει εναντίον σας. Να είστε ευγενείς… πάντα. Να παραμένετε ατάραχοι και αυτοκυριαρχούμενοι. Αφήστε τον αντίπαλό σας να νιώσει την πίεση και να χάσει τον έλεγχο. Ποτέ μην τους αφήσετε να σας δουν να ιδρώνετε ή να θυμώνετε. Να δείχνετε στο ακροατήριο ότι τίποτα δεν σας εκνευρίζει. Τίποτα δεν σας κάνει να τα χάσετε. Και γι’ αυτό πρέπει να σας ψηφίσουν. Μπορείτε να χειριστείτε την πίεση.

8. Μην κάνετε καμία απερισκεψία

Πολλά debates χάνονται από στιγμιαίες απερισκεψίες. Με αυτό εννοώ ότι ο συζητητής επιχειρεί να φανεί αστείος, χαριτωμένος, καταδεκτικός ή σέξι. Όταν το κάνετε αυτό παίρνετε περιττά, επικίνδυνα ρίσκα. Μερικές φορές λιγότερο σημαίνει περισσότερο. Αποφύγετε τα περιττά ρίσκα.

9. Εκμεταλλευτείτε τα λάθη 

Όταν ένας αντίπαλος κάνει ένα λάθος, αρπάξτε την ευκαιρία. Κατευθυνθείτε κατευθείαν στο λάθος και κάντε το να τιναχτεί στο αέρα. Κατευθύνετε την προσοχή του κοινού σε αυτό. Κρατήστε τον αντίπαλό σας σε αυτό. Κάντε το λάθος ζήτημα. Δοκιμάστε να τον αποτελειώσετε. Μείνετε προσκολλημένοι στο λάθος του και μην υποχωρείτε.

10. Κερδίστε το debate επικοινωνιακά

Να έχετε αυτοπεποίθηση καθ’ όλη την διάρκεια ενός debate. Ασχέτως του πόσο απογοητευμένος ή ηττημένος νιώθετε, ποτέ μην το δείχνετε. Μπορεί να σκέφτεστε ότι αποδώσατε μόνο στο 30% των ικανοτήτων σας. Στο ακροατήριο όμως μπορεί να φαίνεται ότι τα πάτε πολύ καλά. Μην δείξετε στο ακροατήριο ότι αποτυγχάνετε στο debate ή ότι θα μπορούσατε να τα είχατε πάει καλύτερα. Αν στείλετε ένα αρνητικό σήμα, το ακροατήριο μπορεί να αρχίσει να αμφιβάλλει διότι εσείς στην πραγματικότητα τους είπατε να αμφιβάλλουν. Διατηρήστε την αυτοπεποίθησή σας.   

Όταν τελειώσει το debate, τα μέσα θα ψάχνουν για σχόλια και εκτιμήσεις. Οι υποστηρικτές σας θα στρέψουν το debate επικοινωνιακά υπέρ σας επιδεικνύοντας τις αρετές σας και τις καλές προοπτικές των προτάσεών σας. Έχει ζωτική σημασία να διατηρήσετε την αυτοπεποίθησή σας αρκετά μετά το τέλος του debate, διότι οι επικοινωνιακοί χειρισμοί μετά το debate μπορεί στην πραγματικότητα να καθορίσουν το πώς θα παρουσιαστεί την επόμενη μέρα.

Να θυμάστε: «Υπάρχουν δυο debate – αυτό μπροστά στο ακροατήριο και αυτό μετά, με τους δημοσιογράφους. Ασχέτως του πώς τα πήγατε στο πρώτο debate, μπορείτε να το κερδίσετε κερδίζοντας το δεύτερο».

11. Ποτέ μην υποτιμάτε το «στήσιμο» του debate

Tα debates έχουν ένα συναρπαστικό «στήσιμο». Όλα συμβαίνουν γρήγορα. Είναι εύκολο να αποσπαστεί η προσοχή σας και να αποπροσανατολιστείτε. Η απόκτηση δεξιοτεχνίας στα debates απαιτεί σωστή στρατηγική, συμπαγή και καθαρή σκέψη, εκτενή προετοιμασία, πειθαρχημένη παρουσία και καλή κατανόηση της επιχειρηματολογίας όπως αναπτύσσεται. Πρέπει να ξέρετε που θέλετε να κατευθυνθεί το debate και να οδηγήσετε το ακροατήριο σε αυτή την προκαθορισμένη έκβαση. Μην οδηγηθείτε αλλού. Κατευθύνετε το debate εκεί που επιθυμείτε, πείθοντας το ακροατήριο ότι διαθέτετε το όραμα, τα προσόντα και τις ηγετικές ικανότητες να πετύχετε. Μια καλή απόδοση σε debate μπορεί να μην σημαίνει αυτομάτως νίκη στις εκλογές – παρότι και αυτό έχει συμβεί. Μπορεί όμως να σας φέρει πιο κοντά στην εκλογική επιτυχία. Μια κακή απόδοση σε debate πολύ συχνά καταδίκασε υποψηφίους σε αποτυχία. Μην υποτιμάτε λοιπόν τα debates και τα αποτελέσματά τους.